Τα πάντα επαναχρησιμοποιούνταν, κάθε τι γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης ξανά και ξανά.

Πώς το παράδειγμα της «ελληνίδας γιαγιάς» μπορεί να σώσει τον πλανήτη.

Στα αγγλικά υπάρχει μία έκφραση, το «make the most out of something». Σημαίνει να παίρνεις ό,τι περισσότερο μπορείς από κάτι, να εκμεταλλεύεσαι στο έπακρον. Κάτι σαν αυτό που έκαναν οι γιαγιάδες μας. Ένα ύφασμα είχε εκατομμύρια χρήσεις, τα πάντα επαναχρησιμοποιούνταν, φαγητό δεν πετιόταν ποτέ, κάθε τι γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης ξανά και ξανά.

Αυτό που συνήθιζαν να κάνουν οι γιαγιάδες, με τον καιρό όχι απλώς ξεχάστηκε, αλλά έγινε και παράδειγμα προς αποφυγή. Η ευμάρεια και τα χρόνια του εύκολου πλουτισμού έφεραν μία καταναλωτική έκρηξη, όπου οι συνήθειες της γιαγιάς δεν χωρούσαν. Η επαναχρησιμοποίηση ταυτίστηκε με την κακή οικονομική κατάσταση και εξοβελίστηκε στο πυρ το εξώτερον.

Μόνο που τελικά για όλα υπάρχει ένα κόστος… Και το κόστος της υπερκατανάλωσης το πληρώνει εδώ και δεκαετίες το ίδιο μας το «σπίτι», ο πλανήτης μας, τον οποίο κοντεύουν να «καταπιούν» τα σκουπίδια και η κλιματική αλλαγή.

Αυτούς τους κινδύνους κάποιες χώρες, όχι  μόνο τους έχουν αντιληφθεί, αλλά προσπαθούν με κάθε τρόπο να τους αντιμετωπίσουν.

Με λίγα λόγια, οι συνήθειες της γιαγιάς είναι ξανά τάση, όχι υπό την έννοια όμως της μόδας, αλλά ως επιτακτική ανάγκη για να αλλάξουμε νοοτροπία και να διασφαλίσουμε την ίδια μας τη ζωή. Επειδή μάλιστα χρειαζόμαστε έναν όρο ακόμα πιο σύγχρονο, που να αποτυπώνει τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν σε παγκόσμιο επίπεδο, πρέπει να μάθουμε να μιλάμε για κυκλική οικονομία.

Τι είναι η κυκλική οικονομία

Ο όρος, μπορεί στην Ελλάδα ακόμα να μην είναι πολύ οικείος, είναι όμως πλέον του βεβαίου ότι στο μέλλον θα μας απασχολήσει πολύ, όπως ήδη απασχολεί πολλές χώρες αλλά και θεσμούς σαν την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα οικονομικό μοντέλο, στο οποίο οι πόροι χρησιμοποιούνται με πιο βιώσιμο τρόπο. Μέχρι τώρα η οικονομία μας είναι γραμμική: παράγουμε, καταναλώνουμε και δημιουργούμε απορρίμματα. Στην κυκλική οικονομία αφού καταναλώσουμε, επαναχρησιμοποιούμε, ανακυκλώνουμε, επιδιορθώνουμε. Εν ολίγοις δεν πρόκειται απλώς για ανακύκλωση, αλλά για ένα πιο ολιστικό μοντέλο, το οποίο ήδη εφαρμόζει η Φινλανδία, μία χώρα που φιλοδοξεί να γίνει ο οδηγός στο άρμα που θα οδηγήσει τον πλανήτη σε έναν άλλο τύπο οικονομίας. Στη σκανδιναβική αυτή χώρα εφαρμόζονται ήδη καινοτόμες λύσεις που προέρχονται από τη στενή συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, οι οποίες έχουν κερδίσει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας λόγω του εύρους του πεδίου εφαρμογής τους αλλά και εξαιτίας της πραγματιστικής προσέγγισης που έχουν.

Ένας μεγάλος αριθμός φινλανδικών επιχειρήσεων έχει υιοθετήσει προσεγγίσεις κυκλικής οικονομίας στις δραστηριότητές του. Για παράδειγμα όσον αφορά τη βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού της Φινλανδίας, σχεδόν όλα τα υλικά ανακυκλώνονται και χρησιμοποιούνται για την παραγωγή νέων προϊόντων ή για την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας. Η Φινλανδία υπερέχει επίσης σε διάφορες λύσεις, όπως τη διαχείριση των αποβλήτων (ολόκληρες πόλεις ηλεκτροδοτούνται από τα σκουπίδια), ή τα τρόφιμα του μέλλοντος. Είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο που έφτιαξε εθνικό οδικό χάρτη για αυτά τα θέματα, περιγράφοντας το δρόμο για τη βιώσιμη ευημερία και το μέλλον, ενώ ίδρυσε και το Παγκόσμιο Φόρουμ για την Κυκλική Οικονομία (WCEF, το πρώτο πραγματοποιήθηκε στο Ελσίνκι το 2017).

Οσα ήδη κάνει είναι πολύ σημαντικά και πρωτοποριακά και γι’ αυτόν τον λόγο κάλεσε δημοσιογράφους από όλο τον κόσμο για να παρουσιάσει την αλληλεπίδραση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, μεταξύ επιχειρήσεων και πανεπιστημίων, μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών, που έχει ως αποτέλεσμα να συντελεστούν μικρά ή και μεγαλύτερα θαύματα. Στην αποστολή συμμετείχε και το protothema.gr, το μοναδικό μέσο από την Ελλάδα που επελέγη, το οποίο σήμερα σας παρουσιάζει μία γεύση από το μέλλον, το οποίο ευχόμαστε κάποια στιγμή να φτάσει και στην Ελλάδα.

Ιδού η… χωματερή του Ελσίνκι

Από τα πρώτα μέρη που η δημοσιογραφική αποστολή επισκέφτηκε ήταν ο χώρος όπου συγκεντρώνονται τα σκουπίδια του Ελσίνκι. Βρισκόταν εκτός της πρωτεύουσας και συγκεκριμένα στην πόλη Έσποο. Οποιοσδήποτε Ελληνας που γνωρίζει πώς είναι η χωματερή Λιοσίων, βρεθεί στο κέντρο επεξεργασίας αποβλήτων Ämmässuo, το οποίο είναι το μεγαλύτερο των Βορείων Xωρών, θα δυσκολευτεί να αντιληφθεί ακριβώς περί τίνος πρόκειται. Πρόκειται για έναν απέραντο χώρο, με καταπράσινους λόφους, καμία οσμή σκουπιδιών και διάφορα κέντρα επεξεργασίας: από το σημείο όπου γίνεται η διαχείριση των βιολογικών αποβλήτων, το κέντρο κατεργασίας τέφρας, τη μονάδα παραγωγής αποβλήτων σε ενέργεια και πλήθος άλλων.

H Tiila Korhonen, Operating Manager στο Ämmässuo Waste Treatment Centre

Αντίστοιχο (ίσως και χειρότερο) άλλωστε θα ήταν το σοκ αν ένας Φινλανδός βρισκόταν στη χωματερή των Λιοσίων... Αλλωστε στη Φινλανδία στους χώρους υγειονομικής ταφής καταλήγει το 1% των σκουπιδιών. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 80%!

Όπως δήλωσε στο protothema.gr η διευθύντρια Λειτουργίας του σταθμού Ms. Tiila Korhonen: «Συνολικά εδώ εργάζονται 745 υπάλληλοι και είμαστε εκείνοι που διαχειριζόμαστε τα αστικά απόβλητα του Ελσίνκι και των γύρω περιοχών. Είμαστε μακριά από το Ελσίνκι για να μην ενοχλούμε. Εδώ κάθε υλικό συγκεντρώνεται σε διαφορετικό σημείο. Στις πολυκατοικίες της πόλης υπάρχουν κουτιά ανακύκλωσης για το κάθε υλικό και γενικώς θεωρούμε ότι οι καλύτεροι υπάλληλοί μας είναι οι ίδιοι οι κάτοικοι της πρωτεύουσας που είναι άριστοι στην ανακύκλωση».

Αποψη του χώρου διαχείρισης αποβλήτων

Ämmässuo Waste Treatment Centre

Πώς κάνουν ανακύκλωση: Φωτογραφίες από το γκαράζ ενός εμπορικού κέντρου όπου πάντα υπάρχει σταθμός ανακύκλωσης

Την ώρα που εμείς σκεφτόμαστε τι θα κάνουμε με τα σκουπίδια μας, άλλοι ηλεκτροδοτούν ολόκληρες πόλεις από αυτά. Ενας ακόμη σταθμός της δημοσιογραφικής αποστολής ήταν η Vantaa Energy, μία από τις μεγαλύτερες  εταιρείες ενέργειας της Φινλανδίας. Στη Φινλανδία γίνεται εκτεταμένη καύση απορριμμάτων, για την παραγωγή ενέργειας. Η Vantaa παίρνει τα σκουπίδια και παράγει και πουλάει ηλεκτρική ενέργεια. Ουσιαστικά το 80% των σκουπιδιών που συγκεντρώνει γίνεται ηλεκτρισμός. Πρόκειται για ένα τεράστιο εργοστάσιο, όπου εργάζονται μόλις 50 άτομα και είναι η εταιρεία που ηλεκτροδοτεί μέχρι και το αεροδρόμιο. Πρόκειται για ένα υπερσύγχρονο εργοστάσιο, το οποίο έχει κατασκευαστεί έτσι ώστε να μην υπάρχουν μυρωδιές και γενικώς υιοθετεί πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον. Συνεχώς ετοιμάζουν νέα πρότζεκτ: επόμενος στόχος τους να μπορούν να καθαρίσουν την τέφρα, ώστε να γίνει 100% ανακυκλώσιμη, ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, στο οποίο όμως όπως μας δήλωσαν, βρίσκονται πολύ κοντά.

Φτιάχνοντας τα τρόφιμα του μέλλοντος

Η γαλακτοβιομηχανία Valio είναι η μεγαλύτερη γαλακτοβιομηχανία της Φινλανδίας και έχει ως πυρήνα της τον υγιεινό τρόπο ζωής. Το γάλα τους είναι από τα πιο υγιεινά στον κόσμο (η τιμή του ξεκινάει από 65 λεπτά το λίτρο στα σούπερ μάρκετ) καθώς δεν χρησιμοποιούν καθόλου αντιβιοτικά, ενώ ήταν οι πρώτοι που το 2001 έφτιαξαν προϊόντα χωρίς λακτόζη. Παρά το γεγονός ότι είναι μία πολύ επιτυχημένη εταιρεία, ο προβληματισμός είναι διάχυτος το τελευταίο διάστημα και πίσω από αυτόν κρύβεται η κλιματική αλλαγή. Δεν είναι μυστικό ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την παραγωγή κρέατος και γάλακτος είναι μεγάλες καθώς οι αγελάδες αποβάλλουν μεθάνιο, συμβάλλοντας δραματικά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Στόχος της Valio είναι οι αγρότες να αποτελέσουν μέρος της λύσης με πρακτικές που θα έχουν ως αποτέλεσμα ο άνθρακας να εγκλωβίζεται στο έδαφος και να μην αποβάλλεται στην ατμόσφαιρα. Επιπλέον, η Valio δημιουργεί το λεγόμενο οικοσύστημα ProManure, θέλοντας να διαχωρίσει το άζωτο και τον φώσφορο που περιέχονται στην κοπριά ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν (έχει ήδη αναπτύξει τη σχετική τεχνολογία διαχωρισμού).

Αναζητούνται επίσης νέες λύσεις και όσον αφορά τα τρόφιμα, καθώς τα τελευταία χρόνια η ζήτηση σε οργανικά προϊόντα έχει αυξηθεί κατά 30%. Για παράδειγμα στη Valio, φτιάχνουν από την πρωτεϊνη γάλακτος το Valio Mifu, ένα προϊόν που μοιάζει σαν κρέας.

Μιλώντας στο protothema.gr ο αντιπρόεδρος της Valio Juha Nousiainen είπε: «Εδώ προσπαθούμε να δούμε τη μεγάλη εικόνα, γιατί όντως ανησυχούμε για την κλιματική αλλαγή. Κάθε άνθρωπος πρέπει να ανησυχεί για το πού οδεύουμε. Πρέπει να δράσουμε και αυτό κάνουμε γιατί οι λύσεις αναμένονται από τις εταιρείες περισσότερο από κάθε άλλον. Καλούμαστε να κάνουμε περισσότερα από όσα η υπόλοιπη κοινωνία».

Η απάντηση στο πλαστικό έρχεται από τη Φινλανδία;

Συσκευασία Sulapac

Μπορεί ένας κούκος να μην μπορεί να φέρει την άνοιξη, δύο ταλαντούχες βιοχημικοί ωστόσο μπορούν να κάνουν επανάσταση. Αυτό διαπιστώσαμε από την επίσκεψη στη Sulapac, μία start up με 18 υπαλλήλους που φτιάχνει συσκευασίες από ένα νέο υλικό το οποίο είναι ο οικολογικός διάδοχος του πλαστικού.

Ένα υλικό που δεν είναι απλώς βιοδιασπώμενο, αλλά δεν περιέχει ούτε ίχνος μικροπλαστικού (αυτό είναι το ατού του υλικού καθώς άλλα βιοδιασπώμενα υλικά δυστυχώς αφήνουν μικροπλαστικά στο περιβάλλον).  Εν ολίγοις, ακόμη και στη θάλασσα να πεταχτεί, δεν προκαλεί απολύτως κανένα πρόβλημα στο περιβάλλον.

Η Sulapac έχει κερδίσει σημαντικά βραβεία και έχει κλείσει συμφωνίες με παγκόσμιες φίρμες καλλυντικών.

 Suvi Haimi, μία εκ των δύο γυναικών που ίδρυσαν την εταιρεία δήλωσε στο protothema.gr: «Νιώσαμε ότι κάτι έπρεπε να αλλάξει, κάτι έπρεπε επιτέλους να γίνει απλώς και μόνο βλέποντας όλες αυτές τις τρομακτικές εικόνες με τα πλαστικά στους ωκεανούς. Αυτό είναι που μας δίνει ενέργεια, ότι υπηρετούμε έναν καλό σκοπό. Πιστεύω ότι ο κόσμος μπορεί να αλλάξει με καλή τεχνολογία. Προσπαθήσαμε ταυτόχρονα να φτιάξουμε κάτι όμορφο, όχι σαν τα κίτρινα οικολογικά χαρτιά που βλέπουμε να κυκλοφορούν. Ωστόσο σε αυτή την προσπάθεια δεν νιώσαμε ποτέ μόνες. Στο πλευρό μας είχαμε το πανεπιστήμιο, την κυβέρνηση, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο ίδιος μου ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο, όταν έκανα έρευνα, μου είπε να ανοίξω τα φτερά μου και να κάνω τη δική μου επιχείρηση».

Τρώγοντας γκουρμέ από τα… σκουπίδια

Στην Ελλάδα, ένα εστιατόριο το οποίο θα λειτουργούσε βασιζόμενο στα προϊόντα που δεν θέλουν τα σούπερ μάρκετ, μάλλον δεν θα τα πήγαινε πολύ καλά. Στη Φινλανδία ωστόσο που η νοοτροπία είναι διαφορετική και η απόδοση του εγχειρήματος είναι υψηλού επιπέδου, τα αποτελέσματα είναι πολύ διαφορετικά.

Το εστιατόριο «Loop» βρίσκεται σε ένα πανέμορφο σημείο του Ελσίνκι και σε αυτό εργάζονται κυρίως εθελοντές. Στην κουζίνα βρίσκεις πολύ ταλαντούχους σεφ, οι οποίοι επεξεργάζονται τα υλικά που φέρνουν οι εθελοντές από τα σούπερ μάρκετ (συνήθως αυτά που βρίσκεται κοντά η ημερομηνία λήξης) και τα μετατρέπουν σε πολύ ξεχωριστά πιάτα. Τα πιάτα τους απευθύνονται κυρίως σε vegan. Στόχος του εστιατορίου είναι να μειωθεί η ποσότητα τροφίμων που καταλήγουν στα σκουπίδια.

Τον ίδιο ακριβώς στόχο και φιλοσοφία έχει και το κατάστημα WeFood, το οποίο ξεκίνησε από τη Δανία και πλέον βρίσκεται και στη Φινλανδία. Το μίνι μάρκετ συνεργάζεται με μεγάλες αλυσίδες τροφίμων και φούρνους, παίρνει δωρεάν τα προϊόντα που δεν θέλουν και τα πουλάει στη συνέχεια σε χαμηλές τιμές με τα έσοδα να πηγαίνουν σε φιλανθρωπίες.

Πλήθος εθελοντών αποτελούν τη βάση των υπαλλήλων και οι Φινλανδοί έχουν αγκαλιάσει την πρωτοβουλία, προσπαθώντας και με αυτόν τον τρόπο να προφυλάξουν το περιβάλλον.

Είναι δε χαρακτηριστικό της κουλτούρας τους αλλά και του τρόπου που λειτουργεί το εκπαιδευτικό σύστημα, ότι στο κατάστημα WeFood πραγματοποιούνται εκδρομές σχολείων, ώστε να μάθουν τα παιδιά πόσο επιβλαβές είναι να πετάμε τρόφιμα και ποιες πρωτοβουλίες μπορούν να αναληφθούν ώστε να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα.

Γιατί στη Φινλανδία

Δεν είναι τυχαίο πάντως ότι στη Φινλανδία είναι πρωτοπόροι όσον αφορά τις πρωτοβουλίες κυκλικής οικονομίας. Πρόκειται για την πιο πράσινη χώρα της Ευρώπης και οι κάτοικοί της είναι πολύ κοντά στη φύση, με αποτέλεσμα το ενδιαφέρον τους να μην είναι ευκαιριακό ούτε σχηματικό. Αν λάβει κάνεις υπόψη ότι η κλιματική αλλαγή έχει κάνει ήδη αισθητή την παρουσία της στη χώρα (φέτος ο Νοέμβριος ξεκίνησε στο Ελσίνκι με 11 βαθμούς Κελσίου και ηλιοφάνεια, κάτι πολύ σπάνιο για την εποχή), αντιλαμβάνεται γιατί υπάρχει τέτοια ζέση για ανάληψη δράσης.

Ωστόσο στη Φινλανδία υπάρχει και κάτι ακόμα. Η χώρα, σε αυτά τα θέματα, θυμίζει καλοκουρδισμένη ορχήστρα με την κυβέρνηση σε ρόλο μαέστρου να βοηθάει ουσιαστικά κάθε μέλος της και να λειτουργεί ως μεσάζων μεταξύ των διαφόρων φορέων, είτε ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα, είτε στον δημόσιο. Όλα αυτά βασίζονται σε μία κουλτούρα εμπιστοσύνης, η οποία έχει καλλιεργηθεί δεκαετίες σε μία χώρα με πολύ χαμηλά ποσοστά διαφθοράς, με τους πολίτες να νιώθουν εμπιστοσύνη απέναντι στο κράτος, απέναντι στους θεσμούς και απέναντι και στις επιχειρήσεις της χώρας.

Το εξήγησε μιλώντας στο protothema.gr η Paula Lehtomäki, γενική γραμματέας της κυβέρνησης: «Υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον στη Φινλανδία για την κυκλική οικονομία. Ωστόσο δεν χρειάζεται να επιβάλλουμε κάτι, οι πολίτες υιοθετούν τέτοιου είδους πολιτικές. Για την κατάργηση της πλαστικής τσάντας δεν χρειάστηκε καν νόμος, ο κόσμος αμέσως κατάλαβε τι πρέπει να κάνει. Στηρίζουμε τις εταιρείες που φτιάχνουν προϊόντα από δέντρα, φέρνουμε κοντά τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα με εταιρείες. Το όλο μας κυβερνητικό πρόγραμμα βασίζεται σε πέντε τομείς, εις εκ των οποίων αφορά την κυκλική οικονομία, τόσο σημαντική είναι για εμάς. Τα πάντα όμως βασίζονται στον διάλογο και είναι ανοιχτά, οι πολίτες εμπλέκονται σε όλες τις διαδικασίες. Και όλα αυτά γίνονται εφικτά γιατί υπάρχουν θεμέλια, υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ κοινωνίας και ιθυνόντων».

Γιατί τελικά για να επιτευχθούν καινοτομίες και πρότζεκτ όπως η κυκλική οικονομία πρέπει πάνω από όλα να κάνει κύκλο μέσα στην κοινωνία η εμπιστοσύνη, βάζοντας τα θεμέλια για κάθε είδους πρωτοπορία.

Πηγή: greenagenda

Το πρώτο «κομμουνιστικό» μπακάλικο της Τουρκίας γίνεται παγκόσμια αλυσίδα

Τα τρόφιμα του Οβατζίκ, που παράγονται τοπικά και με φυσικό τρόπο, είναι μια ιστορία που αφορά κάτι περισσότερο από την υγιεινή διατροφή: έχει σχέση και την πολιτική.

Στις τοπικές εκλογές του 2014, οι ψηφοφόροι του Οβατζίκ, το οποίο μαζί με τα γύρω χωριά έχει πληθυσμό περίπου 8.500 κατοίκων, εξέλεξαν δήμαρχο τον Φατίχ Μεχμέτ Mάτζογλου, πράγμα που τον κάνει το πρώτο και μοναδικό μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Τουρκίας επικεφαλής αυτοδιοικητικής αρχής. Πιστός στην ιδεολογία του κόμματός του, ο Mάτζογλου έριξε βάρος στην ανάπτυξη της συνεταιριστικής γεωργίας και ξεκίνησε βιολογική καλλιέργεια σε 65 εκτάρια δημόσιας γης με στόχο την παραγωγή φυσικών προϊόντων χωρίς μεσάζοντες και με χαμηλό περιθώριο κέρδους.

Σύντομα, ο συνεταιρισμός της πόλης πωλούσε φασόλια, ρεβίθια και πατάτες που καλλιεργούνται φυσικά χωρίς καμία χημική παρέμβαση, καθώς και μέλι φτιαγμένο από μέλισσες που τρέφονται με τη χλωρίδα του βουνού της περιοχής. Μετά από λίγο, ξεκίνησε ηλεκτρονικές πωλήσεις, φτάνοντας σε ολόκληρη τη χώρα. Τα προϊόντα δημιούργησαν τόσο μεγάλη ζήτηση ώστε ο δήμος αποφάσισε να επεκταθεί και σε άλλες επαρχίες. Νωρίτερα φέτος άνοιξε δύο καταστήματα στην Κωνσταντινούπολη και πρόσφατα άλλα δύο στην Άγκυρα και τη Σμύρνη. Ετοιμάζονται και άλλα στα Άδανα, τη Mερσίνα και την Προύσα.

Σε συνέντευξή του στην Al-Monitor, ο Mάτζογλου παραθέτει τρεις κύριους λόγους για τη δημοτικότητα των προϊόντων τού Οβατζίκ. «Ο πρώτος είναι η λαχτάρα που αισθάνονται για τα προϊόντα της πατρίδας τους οι μετανάστες από αυτή την περιοχή», είπε. «Δεύτερον, οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να στηρίξουν το δήμο μας επειδή από τα έσοδά μας δίνουμε ενίσχυση σε πάνω από 200 φοιτητές. Αγοράζοντας τα προϊόντα μας, προσφέρουν αλληλεγγύη. Ο τρίτος λόγος είναι η ζήτηση για υγιεινά και ασφαλή τρόφιμα».

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε έναν τέταρτο λόγο: την επαναστατική νοσταλγία μεταξύ των βετεράνων του άλλοτε ρωμαλέου αριστερού κινήματος της Τουρκίας. Πριν από τα εγκαίνια του καταστήματος της Άγκυρας στις 20 Οκτωβρίου, παλαίμαχοι αριστεροί στην πρωτεύουσα προώθησαν ενεργά την εκδήλωση από τα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης. Ως αποτέλεσμα, ένα μεγάλο πλήθος συνέρρευσε στην εκδήλωση, αδειάζοντας τα ράφια από την πρώτη μέρα.

Σε μια επίδειξη αλληλεγγύης με άλλους γεωργικούς συνεταιρισμούς, το κατάστημα Οβατζίκ στην Άγκυρα προσφέρει επίσης τρόφιμα από άλλες περιοχές, όπως τσάι, ρύζι, πληγούρι, τυρί, ζυμαρικά, μαρμελάδα και μελάσα.

Ο αριθμός των φοιτητών που επιδοτούνται από τα έσοδα ήταν 78 το 2017, ενώ φέτος αυξήθηκε σε πάνω από 200. Η επαρχία Τούντζελι φημίζεται για τη σημασία που αποδίδουν οι κάτοικοί της στην εκπαίδευση. Το 2016 κατέλαβε την πρώτη θέση ανάμεσα στις 81 επαρχίες της χώρας στον δείκτη εκπαίδευσης του Τουρκικού Στατιστικού Ινστιτούτου, ο οποίος βασίζεται σε δείκτες όπως το ποσοστό πτυχιούχων πανεπιστημίων και η επιτυχία των φοιτητών σε τυποποιημένες εξετάσεις.

Ο Mάτζογλου τόνισε ότι τα προϊόντα του συνεταιρισμού είναι απολύτως φυσικά. «Σπόροι, χώμα, νερό και ήλιος -δεν περιέχουν τίποτε άλλο», είπε στην Al-Monitor.

Ο δήμαρχος εξήγησε: «Όλα τα προϊόντα αναλύονται στο εργαστήριό μας. Πληρούν τις παγκόσμιες προδιαγραφές για τα φυσικά προϊόντα. Μάλιστα, για το μέλι το παγκόσμιο πρότυπο επιτρέπει 6% πρόσθετα όπως λακτόζη, φρουκτόζη και γλυκόζη. Στο δικό μας μέλι, το ποσοστό είναι 0%. Οι μέλισσες συλλέγουν γύρη από 217 διαφορετικά φυτά».

Σε πρόσφατη επίσκεψη στο κατάστημα της Άγκυρας, η Al-Monitor ρώτησε τους πελάτες γιατί επέλεξαν να ψωνίσουν εκεί. Η πιο διαδεδομένη απάντηση ήταν ότι είχαν εμπιστοσύνη πως τα τρόφιμα ήταν υγιεινά.

Για κάποιους, υπήρχε και ένα πολιτικό μήνυμα. «Όσοι έχουν προσπαθήσει να απεικονίσουν τους κομμουνιστές ως άθεους, χωρίς αξίες, πρέπει να έρθουν να ψωνίσουν από εδώ για να δουν πόσο ισχυρή επιχειρησιακή ηθική έχουν. Τα προϊόντα δεν είναι αλλοιωμένα και οι τιμές δεν είναι φουσκωμένες», είπε ο πελάτης Φαχρεττίν Φεττάχογλου.

Εκτός από επιχορηγήσεις σε φοιτητές, δήλωσε ο Mάτζογλου, μέρος των εσόδων χρησιμοποιείται ως στήριξη προς τους αγρότες για να αγοράσουν καύσιμα και σπόρους και ως προνοιακό επίδομα προς τους πιο φτωχούς.

Η φήμη των προϊόντων του Οβατζίκ άρχισε να περνά τα σύνορα. Στα τέλη Οκτωβρίου, ο Mάτζογλου ανακοίνωσε τις πρώτες «δοκιμαστικές αποστολές» περίπου επτά τόνων φασολιών και μελιού στη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. «Οι εξαγωγές μας θα αυξηθούν. Υπάρχει ζήτηση από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία και η Γαλλία», είπε.

Ο Mάτζογλου διαμορφώνει μια μοναδική φυσιογνωμία στην τουρκική πολιτική. Δεν έχει επίσημο αυτοκίνητο, λαμβάνει μισθό χαμηλότερο από εκείνο των εργαζομένων του και συμμετέχει προσωπικά στη συγκομιδή.

Ο δήμαρχος, ο οποίος κέρδισε τις εκλογές του 2014 στο Οβατζίκ με το 36,1% των ψήφων, έχει θέσει έναν πιο φιλόδοξο στόχο για τις επικείμενες δημοτικές εκλογές. Στις 11 Νοεμβρίου δήλωσε ότι θα κατέβει υποψήφιος για το δήμο του Τούντζελι, της πρωτεύουσας της επαρχίας, στις εκλογές που προγραμματίζονται για τον Μάρτιο.

Η επιτυχία του συνεταιρισμού του Οβατζίκ έρχεται σε συνθήκες κατακόρυφης ανόδου του πληθωρισμού στην Τουρκία, με κατακόρυφη άνοδο στις τιμές των τροφίμων λόγω σημαντικών προβλημάτων στον αγροτικό τομέα της χώρας. Καθώς οι τιμές ορισμένων βασικών ειδών διατροφής αυξήθηκαν κατά 100% και πλέον μέσα σε ένα χρόνο, η Άγκυρα κατηγορεί τους μεσάζοντες και διερευνά επιλογές για μια άμεση διεπαφή μεταξύ αγροτών και αγοράς. Το μοντέλο του Οβατζίκ προσφέρει μια πηγή έμπνευσης.
Ο Mehmet Cetingulec είναι Τούρκος δημοσιογράφος με 34 χρόνια επαγγελματικής πείρας, από τα οποία τα 23 με τον όμιλο μέσων ενημέρωσης Sabah. Τα τελευταία εννέα χρόνια είναι επικεφαλής στο γραφείο Άγκυρας της εφημερίδας Takvim. Έχει εκδώσει δύο βιβλία.

Ο ΙΣΛΑΜ ΙΣΜΟΣ 

Αν ήσουν μουσουλμάνος και ζούσες στο Κάιρο, το Καράτσι ή την Ντάκα τις δεκαετίες πριν το 1950, ήσουν Βρετανός υπήκοος. Αν ζούσες στην Τύνιδα, στο Αλγέρι ή τη Βηρυτό, ήσουν Γάλλος υπήκοος· στη Τζακάρτα, η ταυτότητά σου ήταν ολλανδική. Το μόνο στοιχείο που ένωνε τον μουσουλμανικό κόσμο (αν και η ιδέα ότι υπήρχε κάποιος ξεχωριστός «μουσουλμανικός κόσμος» είχε τελείως ξεχαστεί) ήταν η αποικιοποίηση. Για σχεδόν δύο αιώνες, σχεδόν όλοι οι άνθρωποι που πίστευαν στο Ισλάμ ήταν πολίτες χωρών υπό τον έλεγχο μακρινών, κυρίως ευρωπαϊκών δυνάμεων. Μερικοί από τους πολίτες αυτούς ήταν νομιμόφρονες και ικανοποιημένοι, αλλά πολλοί ήταν δυσαρεστημένοι.

Η δυσαρέσκειά τους αυτή εκφράστηκε κυρίως με τον εθνικισμό. Όποτε μουσουλμάνοι διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στον βρετανικό, το γαλλικό ή τον ολλανδικό ιμπεριαλισμό, συνήθως το έκαναν αγωνιζόμενοι για εθνική ανεξαρτησία και για μια εθνική –όχι θρησκευτική- ταυτότητα. Όταν η ανεξαρτησία ήρθε, τον έλεγχο των μετααποικιακών εθνών τον ανέλαβαν οι εθνικιστές αγωνιστές, στηριγμένοι άλλοτε από το στράτευμα και άλλοτε από λαϊκιστικά και σοσιαλιστικά κινήματα, και επέβαλαν στους υπηκόους τους μια νέα αυστηρή μορφή πατριωτισμού. Ο νέος αυτός πατριωτισμός περιλάμβανε σημαίες, εθνικούς ύμνους, στρατιωτικές παρελάσεις, και ανάρτηση μιας μεγάλης φωτογραφίας του ηγέτη σε κάθε δωμάτιο. Επίσης περιλάμβανε τη βίαιη καταστολή δυνάμει πολιτικών αντιπάλων, που συχνά ήταν κληρικοί του Ισλάμ.

Οι νέοι ηγέτες των πρώην αποικιών παρέμειναν στην εξουσία επί πολύ καιρό, συνήθως χωρίς δημοκρατία. Βασίστηκαν σε χρηματοδοτήσεις από τις υπερδυνάμεις του ψυχρού πολέμου και στην εκμετάλλευση φυσικών πόρων για να διατηρήσουν τη στήριξη του λαού τους. Αρπάχτηκαν από τις μεγάλες ιδεολογίες της εποχής: ο σοσιαλισμός, ο κολλεκτιβισμός, ο εκσυγχρονισμός και αργότερα η οικονομική φιλελευθεροποίηση επιστρατεύτηκαν και χρησιμοποιήθηκαν όλα από τους ισχυρούς άνδρες των μουσουλμανικών χωρών, έτσι ώστε, προς το τέλος του εικοστού αιώνα, οι λαοί των χωρών αυτών έτειναν να συνδέουν τις ιδέες αυτές, καθώς και τη γενικότερη ιδέα του κοσμικού κράτους, με τους δικτάτορές τους.

Εάν ζούσες στο Κάιρο στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα, οι λέξεις «φιλελεύθερος», «δυτικός», «αγορά» και «κοσμικότητα» –τις οποίες επαναλάμβαναν διαρκώς οι άνδρες που η εικόνα τους βρισκόταν σε κάθε τοίχο- ήταν πηγές οργής. Οι μετααποικιακοί ηγέτες της Αιγύπτου, και καμιάς εικοσιπενταριάς χωρών της περιοχής, είχαν κρατήσει τους λαούς τους σε κατάσταση ημι-ανάπτυξης επί τρεις γενιές. Παρά τους πλούσιους πόρους τους, τα αραβικά κράτη μεταξύ 1980 και 2004 είχαν ετήσιο ρυθμό μεγέθυνσης 0,5%, έναν από τους χειρότερους παγκοσμίως.

Μία από τις ελάχιστες μορφές αντιπολίτευσης που δεν είχε τελείως απαξιωθεί όπως ο εθνικισμός, ήταν η θρησκευτική. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι είχαν υποστεί τόση καταστολή, απαγόρευση, φυλάκιση και βασανιστήρια, που φάνταζαν ως οι μόνοι απαλλαγμένοι από την κηλίδα της διαφθοράς. Εκτός τούτου, ήταν συχνά οι μόνοι που παρείχαν πρόνοια, εκπαίδευση και νοσοκομεία στις παραγκουπόλεις όπου ζούσαν εκατομμύρια στο μουσουλμανικό κόσμο. Έτσι, όταν οι Άραβες ψηφοφόροι, μετά τις εξεγέρσεις του 2011, συνέρρευσαν στις κάλπες για να υπερψηφίσουν ισλαμικά και σαλαφιστικά κόμματα, δεν εξέφραζαν μια επιστροφή στις αξίες κάποιου προηγούμενου αιώνα, αλλά στρέφονταν προς την πιο πειστική και αξιόπιστη φωνή εκσυγχρονισμού και ενσωμάτωσης που μπορούσαν να βρουν.

Η ιδιωτικοποίηση της θρησκείας

Μια βαθιά εξέλιξη λαμβάνει χώρα κάτω από την επιφάνεια αυτού του θρησκευτικο-πολιτικού δράματος. Η κυρίαρχη δύναμη στις περισσότερες μουσουλμανικές χώρες σήμερα δεν είναι η ισλαμική πίστη, αλλά μάλλον ο εκσυγχρονισμός της οικογενειακής και προσωπικής ζωής και η απομάκρυνσή της από την παράδοση. Αυτό ισχύει ακόμα και σε χώρες που κυβερνώνται από ισλαμιστές. Κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια, οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί σε όλο τον κόσμο υπέστησαν όλους τους προσωπικούς και συμπεριφορικούς μετασχηματισμούς που στην Ευρώπη συνδέουμε με το Διαφωτισμό. Υπήρξε μία υπερταχεία δημογραφική μετάβαση –για παράδειγμα, στο Ιράν ο μέσος όρος των 7 παιδιών ανά οικογένεια που ίσχυε το 1980 έχει γίνει 1,7 σήμερα- και ταυτόχρονα μαζική αστικοποίηση, αύξηση του αλφαβητισμού και της εκπαίδευσης (ιδίως των γυναικών) και μία άνοδος της μέσης ηλικίας γάμου για τις γυναίκες (28 χρόνια σήμερα στο Ιράν, ενώ το 1979 ήταν 13). Πίσω απ’ όλα αυτά είναι μία νέα κουλτούρα, ακόμα και για τα πιο φτωχά στρώματα, βασισμένη στον ατομικισμό. Η προσωπική ζωή, ακόμη και για τους πιο ευσεβείς, δεν ρυθμίζεται σιωπηρά από θρησκευτικές παραδόσεις, αλλά όλο και περισσότερο νοείται ως προσωπική επιλογή. Οι άνθρωποι επιλέγουν τη θρησκεία ως κάτι το οποίο επικαλούνται προσωπικά ή πολιτικά επειδή δεν είναι πλέον τόσο συνολικό που να καθορίζει την κάθε πτυχή της ζωής τους.

Ο Γάλλος μελετητής του Ισλάμ Ολιβιέ Ρουά περιγράφει αυτό το φαινόμενο με τον όρο «απο-πολιτιστικοποίηση της θρησκείας»: η πίστη δεν είναι πλέον η μόνη καθοδηγητική δύναμη στην κουλτούρα, αλλά απλώς σημάδι προσωπικής ταυτοποίησης και πολιτική επιλογή. Η θρησκεία μπορεί να γίνεται πιο συντηρητική και επιτακτική, αλλά δεν είναι πλέον καθολική και υπεράνω αμφισβήτησης. «Ο φονταμενταλισμός και η εξατομίκευση μπορούν να πηγαίνουν μαζί, πράγμα που εξηγεί γιατί ένα δημοκρατικό κίνημα μπορεί να ξεπηδήσει μέσα από ένα κύμα ‘επαν-εξισλαμισμού’», γράφει. «Είναι το νέο πρωτείο του ατομικού, όχι μία φιλελεύθερη θρησκευτική μεταρρύθμιση που επιτρέπει στη νέα γενιά να συνδυάζει πίστη και δημοκρατία». Aν οι ηγέτες των Αδελφών Μουσουλμάνων συχνά θυμίζουν Αμερικανούς χριστιανούς πολιτικούς όπως ο Ρικ Σαντόρουμ και ο Νιουτ Γκίνγκριτς, η ομοιότητα δεν είναι απλώς επιφανειακή: και οι μεν, και οι δε είναι μέρος μιας κίνησης απομάκρυνσης από την πίστη ως μια κοινωνική δύναμη που περικλείει τα πάντα, προς μια κατάσταση όπου η πίστη γίνεται πολιτική επιλογή, μέρος μιας πολιτιστικά συντηρητικής κίνησης ανάμεσα σε άλλες δυνατές τοποθετήσεις.

«Οι απόπειρες να πολιτικοποιηθεί η θρησκεία καταλήγουν πάντα να την εκκοσμικεύουν», γράφει ο Ρουά, «επειδή έτσι η θρησκεία ανακατώνεται στην καθημερινή άσκηση της πολιτικής και επειδή προϋποθέτει ταυτόχρονα αφοσίωση από κάθε πρόσωπο και ατομική ελευθερία. Η πολιτική θρησκεία απλούστατα διχάζεται ανάμεσα σε δύο επιταγές: μη πίστη δεν νοείται, αλλά η πίστη μπορεί να είναι μόνο ατομική· μια συλλογική πίστη είναι αδιανόητη, ενώ προηγουμένως υπήρχε ένα συλλογικό σύστημα κανόνων. Η πολιτική θρησκεία λειτουργεί με βάση την αρχή ότι ο καθένας πρέπει να είναι πιστός, αλλά δεν μπορεί να εγγυηθεί αυτή την πίστη, και γι’ αυτό πρέπει να επιβάλλει μία συμμόρφωση περιορισμένη στις εξωτερικές εκδηλώσεις, πράγμα που μετά την εμποδίζει να παρουσιάζεται ως η έκφραση μιας πεποίθησης την οποία συμμερίζεται μία ολόκληρη κοινότητα … Η εκκοσμίκευση γεννά θρησκεία. Αυτό που παρατηρούμε δεν είναι μία επιστροφή της θρησκείας, αλλά ένας μετασχηματισμός. Ο μετασχηματισμός αυτός είναι πιθανότατα προσωρινός: δεν θα οδηγήσει απαραίτητα σε μία νέα εποχή πίστης». Όπως και οι φονταμενταλιστές χριστιανοί πολιτικοί στις ΗΠΑ, η ισλαμική θρησκευτική πολιτική είναι κάτι που έρχεται και φεύγει, ή γίνεται εντονότερη σε μεταβατικές περιόδους. Δεν είναι όμως πλέον μία αναπόφευκτη και καθοριστική πτυχή της κοινωνίας γύρω της.

Τα ισλαμιστικά κόμματα που ενισχύονται δεν αποτελούν αντιστροφή αυτού του νέου ατομικισμού, αλλά μάλλον προϊόν του. Όταν το Ισλάμ ήταν αδιαμφισβήτητη κατευθυντήρια δύναμη της οικογενειακής και προσωπικής ζωής, η ύπαρξη ισλαμιστικών κομμάτων θα ήταν αδιανόητη και περιττή. Τα κόμματα αυτά ξεπήδησαν ως απάντηση στη στροφή του Ισλάμ προς την αγορά των ιδεών. Για πρώτη φορά, το Ισλάμ ήταν κάτι που ο άνθρωπος επιλέγει. Το τίμημα είναι ότι έτσι έγινε μία ανάμεσα σε πολλές επιλογές. «Η θεμελιώδης αντίφαση του ισλαμισμού», γράφουν οι Γάλλοι δημογράφοι Γιουσέφ Κουρμπάζ και Εμμανυέλ Τοντ, «είναι ότι οι ηγέτες του αυτοθεωρούνται ως θεματοφύλακες μιας παράδοσης, ενώ το λαϊκό κύμα πίσω τους είναι αποτέλεσμα μίας εκσυγχρονιστικής νοητικής επανάστασης. Η πολιτική νίκη συνοδεύεται αναπόφευκτα από πολιτιστική ήττα». Mε άλλα λόγια, εισβάλλοντας στον ενδεχομενικό και ριψοκίνδυνο κόσμο της πολιτικής, το Ισλάμ δεν μπορεί ποτέ ξανά να ιδωθεί ως κάτι αναπόφευκτο και αδιαμφισβήτητο.

Στις χώρες που ήδη έχουν θρησκευτικές κυβερνήσεις, παρατηρείται μια «ιδιωτικοποίηση της θρησκείας»: από κει που ήταν η μόνη κυβερνώσα δύναμη στην κοινωνία, η θρησκεία μεταστρέφεται σε κάτι που οι πιστοί της συνειδητά επιλέγουν και επικαλούνται ως πηγή ταυτότητας, αλλά δεν είναι αυτό το κύριο εργαλείο που χρησιμοποιούν για να κάνουν προσωπικές και πολιτικές επιλογές. Στην Τουρκία, μια δεκαετία διακυβέρνησης από ένα κόμμα πιστών το οποίο κάποιοι θεωρούν ισλαμιστικό συνοδεύτηκε από μία βαθιά αλλαγή στις δημόσιες πεποιθήσεις, σύμφωνα με μεγάλης κλίμακας έρευνες που διεξήγαγε το Τουρκικό Ίδρυμα Οικονομικών και Κοινωνικών Μελετών. Eνώ το ποσοστό όσων δηλώνουν «πρώτα μουσουλμάνοι και μετά Τούρκοι» ανέβηκε από 36% του πληθυσμού το 1999 σε 45% το 2006, όσοι λένε ότι «δεν θέλουν να ζήσουν ποτέ σε ισλαμικό κράτος» ανέβηκε από 58% σε 76% το ίδιο διάστημα, ενώ η δημοτικότητα δημόσιων θρησκευτικών επιδείξεων όπως η μαντίλα υποχώρησε. Στο Ιράν σημειώθηκε μία ακόμα πιο δραματική μεταβολή: μεγάλης κλίμακας έρευνες του Αμίρ Νικπέυ και του Φαρχάντ Χοσροχαβάρ βρήκαν ότι οι Ιρανοί στην Τεχεράνη και στην ιερή πόλη Κομ έχουν γίνει βαθιά αντίθετοι προς τη θρησκευτική πολιτική και την ιδέα ενός ισλαμικού κράτους και βλέπουν τη θρησκεία ως ζήτημα προσωπικής έκφρασης.

Επίσης, η ισλαμιστική στιγμή στον αραβικό κόσμο φαίνεται να επέφερε θεαματική πτώση της υποστήριξης προς τον βίαιο τζιχαντιστικό ριζοσπαστισμό τύπου Αλ Κάιντα, διότι οι ίδιοι μουσουλμάνοι της μεσαίας τάξης που είχαν στραφεί προς το τζιχαντισμό ως αντίδραση προς την καταστολή του πολιτικού ισλαμισμού, επέστρεψαν τώρα στο κύριο ρεύμα της πολιτικής σφαίρας. Μια δημοσκόπηση έδειξε ότι η υποστήριξη προς τον Οσάμα Μπιν Λάντεν ως λαϊκό ήρωα, την επαύριο των αραβικών ανοίξεων του 2011, είχε πέσει κατά 40% στην Ιορδανία και την Παλαιστίνη και κατά 20% στην Αίγυπτο.

Το Σεπτέμβριο του 2011 μίλησα με τον Ουσάμα Ρούσντι, έναν Αιγύπτιο πρώην τζιχαντιστή και ιδρυτή της ομάδας που δολοφόνησε τον Ανουάρ Σαντάτ. «Όταν είσαι πολιτικά μπλοκαρισμένος, διαμορφώνεις αλλιώς τη στάση σου», μου είπε. «Νιώθεις ότι μόνη διέξοδος είναι η βία, και ότι εχθροί σου είναι όσοι στηρίζουν το καθεστώς που σε δολοφονεί». Ούτως ή άλλως οι τζιχαντιστές, ακόμη και εκείνοι που έκαναν τις επιθέσεις της 9/11, ποτέ δεν επεδίωκαν να επιβάλουν το Ισλάμ σε άλλες χώρες. Στόχος τους ήταν να διώξουν μη ισλαμικές δυνάμεις και επιρροές από αυτό που θεωρούσαν ως «ισλαμικό κόσμο», ώστε να είναι καθαρός. Τώρα είναι ελεύθεροι να αγωνιστούν για αυτή την καθαρότητα στην εκλογική αρένα, και θα πρέπει να διατηρήσουν τη στήριξη ψηφοφόρων που αναμένουν από αυτούς μια καλύτερη ζωή, όχι διακηρύξεις ευσέβειας.

Μολονότι τα ισλαμιστικά κόμματα είναι μια λιγότερο βίαιη επιλογή και αντιπροσωπεύουν μία παροδική πολιτική στιγμή, ασφαλώς δεν είναι κάτι ευοίωνο και χαρμόσυνο. Εκπροσωπούν αντιδραστικές, καταπιεστικές, μισαλλόδοξες και αντισημιτικές δυνάμεις, σε μια στιγμή που οι χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής κάθε άλλο παρά αυτό χρειάζονται. Δεν θα έπρεπε να ευχόμαστε σε κανέναν τέτοιου είδους κόμματα. Δεν είναι όμως ένδειξη ενός κατακτητικού Ισλάμ, όχι περισσότερο απ’ ό,τι η εκλογή ενός ευαγγελικού ρεπουμπλικανού προέδρου στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2000 σήμανε ότι ο χριστιανισμός επεκτείνεται –ή ότι οι Αμερικανοί μετανάστες είναι ύποπτοι.

Oι μουσουλμάνοι στα αραβικά κράτη στη φάση αυτή ψηφίζουν συντηρητικά κόμματα. Αλλά επίσης επιλέγουν ολοένα και περισσότερο να καταφεύγουν στον έλεγχο των γεννήσεων, να ξεφεύγουν από το στενό μαρκάρισμα του σογιού, να εκπαιδεύουν τις κόρες τους, να έρχονται σε επαφή με πιο φιλελεύθερες μορφές κουλτούρας και επικοινωνίας, να απαιτούν εκλογές. Αυτοί είναι οι σημαντικοί μετασχηματισμοί· τα συντηρητικά κόμματα είναι απλώς το σύμπτωμα. «Οι Δυτικοί εύκολα ξεχνάνε ότι οι δικές τους δημογραφικές μεταβάσεις σημαδεύτηκαν από πολλές αναταράξεις και βία», γράφουν οι Κουρμπάζ και Τοντ (ό.π.). «Οι συσπάσεις που τώρα βλέπουμε να συμβαίνουν στο μουσουλμανικό κόσμο μπορούν να γίνουν αντιληπτές όχι ως εκδηλώσεις κάποιας ριζικής ετερότητας, αλλά μάλλον ως τα κλασικά συμπτώματα ενός αποπροσανατολισμού χαρακτηριστικού σε μεταβατικές περιόδους … Ο ιστορικός νόμος που συνδέει τις θρησκευτικές κρίσεις με πτώση της γονιμότητας δείχνει ότι ο ισλαμισμός είναι μία στιγμή και όχι το τέλος της ιστορίας, και ότι αυτό που διακρίνεται στον ορίζοντα μετά απ’ αυτόν είναι η πολύ πιθανή τελική διαμόρφωση ενός απο-ισλαμισμένου μουσουλμανικού κόσμου, όπως υπάρχει ήδη ένας απο-χριστιανισμένος χριστιανικός κόσμος και ένα βουδιστικό αντίστοιχο. Ο φονταμενταλισμός είναι μόνο μία μεταβατική πτυχή της εξασθένησης της θρησκευτικής πίστης».

Οι κουλτούρες στις χώρες της Μέσης Ανατολής με μουσουλμανική πλειονότητα, αφού είχαν παγιδευτεί σε οικονομικό τέλμα και πολιτικό αυταρχισμό επί γενεές ολόκληρες, βρίσκονται τώρα σε ταχύ μετασχηματισμό, προωθημένο από ένα κύμα εκσυγχρονισμού που επί καιρό είχε καθυστερήσει αλλά τελικά ήταν αδύνατο να αποτραπεί. Τα άμεσα πολιτικά αποτελέσματα αυτού του μετασχηματισμού δεν θα είναι κατ’ ανάγκην ευεργετικά ή σταθερά· πιθανόν να προκαλέσουν μια αμυντική πολιτική ταυτότητας που να κρατήσει χρόνια. Δείχνουν όμως ότι οι μουσουλμανικές κοινωνίες δεν είναι αμετάβλητοι τόποι, όπου οι συμπεριφορές και οι πρακτικές διέπονται από αρχαίες θρησκευτικές παραδόσεις. Βρίσκονται σε ροή. Οι μοίρες τους τώρα εξαρτώνται από τις ανταγωνιστικές επιλογές εκατό εκατομμυρίων ατόμων, όχι από δικτάτορες. Και αν οι κουλτούρες σε αυτές τις χώρες καταγωγής μπορούν να αλλάζουν τόσο δραματικά και τόσο διαρκώς, τότε οι μετανάστες που έρχονται από κει δεν μπορούν να χαρακτηρίζονται φορείς που εισάγουν μία αμετάβλητη και ξένη κουλτούρα –εκτός εάν εμείς τους υποχρεώσουμε σε αυτό το ρόλο.

[1] Το κείμενο που ακολουθεί είναι ένα κεφάλαιο από το βιβλίο Doug Saunders, The Myth of the Muslim Tide: Do Immigrants Threaten the West? [O μύθος της ισλαμικής πλημμυρίδας. Απειλούν οι μετανάστες τη Δύση;], Knopf Canada 2012 (σ. 150-157). O τίτλος του κεφαλαίου στο πρωτότυπο ήταν «The privatization of religion». Επειδή ο τίτλος αυτός εκτός πλαισίου δεν θα ήταν αντιληπτός, προτιμήθηκε ο παραπάνω ο οποίος δεν απαντά αυτολεξεί στο κείμενο αλλά πιστεύω ότι αποδίδει το νόημα.

Ήθελε να τρώνε βιολογικά, τρόφιμα χωρίς γενετική επεξεργασία, και ήξερε ότι ο καλύτερος τρόπος για να τα εξασφαλίσεί είναι να καλλιεργήσει μόνος του.

Είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε πως μπορούμε να επιβιώνουμε μόνοι μας.

Μόνο 15 λεπτά με το αυτοκίνητο από το κέντρο του Λος Άντζελες, αυτή η οικογένεια έχε μια πρότυπη «αστική φάρμα» μέσα σε μια μεγαλούπολη. Έτσι δημιουργήθηκε ένα αγρόκτημα στην πόλη από την οποία μπορούν και τρέφονται.

Πολλοί από εμάς έχουν σίγουρα σκεφτεί το πώς θα μπορούσαν να επιβιώνουν καλύτερα χωρίς να έχουν ανάγκη από τα σουπερμάρκετ αλλά δεν τολμούν να το επιχειρήσουν.
Για να είμαστε ειλικρινείς, αυτό δεν γίνεται από την μια ήμερα στην άλλη και ούτε οπουδήποτε. Επίσης, δεν είναι και εύκολο να σπείρεις κάτι σε οποιοδήποτε μέρος και με σιγουριά να θερίσεις τα καλύτερα φρούτα και λαχανικά.
Ένα οικογενειακό αγρόκτημα 400 τετραγωνικών στην Πασαντίνα της Καλιφόρνιας όχι μόνο τροφοδοτεί μια οικογένεια, αλλά φέρνει την επανάσταση στην ιδέα του τι μπορεί να γίνει σε ένα πολύ απίθανο μέρος στη μέση μιας πόλης.
Η δημοσιογράφος Val Zavala μας δίνει μια γεύση από το επιχείρημα αυτής της οικογένειας Dervaes με τη ελεύθερη καλλιέργεια : «Φέραμε το χωρίο στην πόλη, αντί να χρειάζεται να βγούμε έξω και να πάμε σε χωρίο», δήλωσε ο Τζουλς (Jules) Dervaes, ο οποίος δημιούργησε το αγρόκτημα με τα τρία ενήλικα παιδιά του, Τζάστιν, Αναίς και Τζόρνταν.

Καλλιεργούνται σχεδόν όλα τα τρόφιμα που χρειάζονται. Ενενήντα τοις εκατό όλων των βιολογικών προϊόντων και η χορτοφαγική διατροφή τους προέρχεται από τον κήπο τους. Η επιχείρηση περιλαμβάνει την καλλιέργεια από 400 ποικιλίες λαχανικών, φρούτων και βρώσιμα λουλούδια.

Όλα αυτά παράγουν 6.000 κιλά τροφίμων ετησίως. Παράλληλα εκτρέφουν οκτώ κοτόπουλα, τέσσερις πάπιες και δύο κατσίκες, που τους παρέχουν αυγά και γάλα. Οι σεφ από τα καλύτερα εστιατόρια έρχονται στο σπίτι τους για να αγοράσουν από τα πλεονάζοντα προϊόντα της παραγωγής τους.

Η οικογένεια έχει ένα ηλιακό πάνελ στην οροφή, που τους παρέχει όλη την ηλεκτρική ενέργεια, την όποια δεν χρησιμοποιούν πολύ διότι τα περισσότερα μηχανήματα τους είναι χειροκίνητα. Για αυτό και ο λογαριασμός του ηλεκτρικού ρεύματος είναι περίπου $ 12 το μήνα μόνο. Ακόμη και το αυτοκίνητό τους κινείται με βιοντίζελ, το οποίο το κάνουν από φυτικά απορρίμματα από εστιατόρια που τους τα φέρνουν στο σπίτι τους δωρεάν. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν όλες τις ανέσεις.

Όλα αυτά ακούγονται πολύ παραμυθένια αλλά πίσω από αυτό το φανταστικό εγχείρημα του Dervaes κρύβεται πολύ σκληρή δουλειά. Κερδίζουν περίπου $ 20.000 το χρόνο αλλά έχουν να αντιμετωπίσουν καιρικές καταστροφές, παράσιτα και την αλλαγή του κλίματος.

Ο Τζάστιν είπε, «καλλιεργούμε τόσο καιρό αλλά ακόμα δεν μπορούμε να αισθανθούμε ότι όλα τα προβλήματα λύθηκαν. Πρόβλημα είναι τα μικρά ζωύφια που βγαίνουν τον Ιούνιο, αλλά τώρα δεν βγαίνουν μόνο τον Ιούνιο αλλά και τον Ιούλιο, τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο».

Το νερό είναι, επίσης, ένα σοβαρό ζήτημα. Με την ξηρασία στην Καλιφόρνια, λέει ο Τζούλς, δημιουργείται μεγάλο πρόβλημα και έτσι έψαξε και βρήκε ο ίδιος την λύση. Στηρίχτηκε σε πήλινα δοχεία ποτίσματος, μια αρχαία μορφή άρδευσης, για τη διατήρηση του νερού.

Με την αυξανόμενη ροή όλων των τροφίμων τους οι ίδιοι, εκτός από συγκομιδές: όπως το σιτάρι, το ρύζι και βρώμη, είναι σε θέση να τρώνε φρέσκα και νόστιμα, τα βιολογικά τρόφιμα για $ 2 την ημέρα ανά άτομο.

Έχουν προσελκύσει την δημόσια προσοχή, δεδομένου ότι άρχισαν να ζουν με αυτάρκεια από τα μέσα της δεκαετίας του 80. Πολλοί έχουν μιμηθεί το πρότυπό τους. Προσφέρουν εργαστήρια και εκδηλώσεις προς εκπαίδευση τους, και έχουν ακόμη και ένα μπλογκ στο διαδίκτυο. Είναι ζωντανή απόδειξη το τι μπορεί να κάνει κανείς σε ένα δέκατο του ενός στρέμματος. 

ΠΕΡΜΑΚΟΥΛΤΟΥΡΑ Απίστευτοι αγρότες στη Γαλλία -Κάνουν αυτό που στην Ελλάδα είναι άγνωστο

Είναι η ιστορία ενός «διάσημου» επισκέψιμου αγροκτήματος, στο χωριό Bec-Hellouin, μιάμιση ώρα από το Παρίσι.

Το αγρόκτημα δημιούργησαν δύο μη αγρότες: Ο Σαρλ και η Περίν Ερβέ-Γκρουγιέρ, όταν θέλησαν να αλλάξουν επάγγελμα και αγόρασαν ένα μικρό κτήμα στη Νορμανδία. Ένα όνειρο που ξεκίνησε με τη δημιουργία λαχανόκηπου για τις ανάγκες τους, έγινε με τον καιρό ένα πρότυπο βιολογικό αγρόκτημα περμακουλτούρας, το οποίο επισκέπτονται χιλιάδες άτομα για σεμινάρια, τουρίστες, περίεργοι, επώνυμοι.

Την πιο ωραία ιστορία για το διάσημο αγρόκτημα και για τους δύο εκπληκτικούς Γάλλους αγρότες που το κατέχουν αφηγήθηκε η εφημερίδα Liberation, όταν επέλεξε να το επισκεφθεί μαζί με την διάσημη ντίβα της Γαλλίας Κατρίν Ντενέβ.

Παρακολουθήστε τι είδε εκεί η Ντενέβ και ποιά είναι η ιστορία του αγροκτήματος.

«Η Κατρίν Ντενέβ είχε την ιδέα. Την ρωτήσαμε ποιόν θα ήθελε να συναντήσει και μας είπε αμέσως «την Περίν και τον Σαρλ Ερβέ-Γκρουγιέρ», το ζευγάρι των αγροτών της φάρμας του Μπεκ-Ελουίν.  Δεν τους γνώριζε, είχε διαβάσει γι’αυτούς.

Συναντήσαμε την Κατρίν Ντενέβ σε ένα καφέ στο Παρίσι και ξεκινήσαμε το ταξίδι μιάμιση ώρας.

Η Ντενέβ είχε πάρει μαζί της την Mayu Yamaji, για μακιγιάζ και μαλλιά. Δεν ξέραμε ακόμη ότι δεν ήταν ρεπορτάζ μόδας, αλλά ρεπορτάζ φύσης, όπου θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε τα πάντα, βιολογικά, χωρίς ίχνος χημικού λιπάσματος, χωρίς φυτοφάρμακα, χωρίς όργωμα με τρακτέρ.

Αυτό που εκπλήσσει μόλις φτάσει κάποιος στο αγρόκτημα του Μπεκ-Ελουίν είναι η ομορφιά του τοπίου. Πού βρισκόμαστε; Στον Αμαζόνιο της Νορμανδίας; Ένας τεράστιος πλούτος από πράσινα φυτά απλώνεται παντού, τα λαχανικά αφθονούν κάτω από δένδρα φορτωμένα με φρούτα. Ο χώρος είναι στενός αλλά στη μέση τρέχει ένα ρυάκι και μάλιστα στις πλευρές του έχει παραλίες με άμμο και δύο μικρά νησάκια. Τα χάσατε;

Στο μεταξύ η Κατρίν Ντενέβ μιλάει με τους ιδιοκτήτες-αγρότες για λιπάσματα, εργαλεία, λάχανο Τοσκάνης, πλατύ βασιλικό, σιιτάκε. Περπατούν σε έναν παραμυθένιο κήπο-δάσος-λαχανόκηπο.

Εδώ η ντίβα με τον ιδιοκτήτη του κτήματος και τις δύο κόρες του:

Ντενέβ: Σε ένα περιοδικό είχα διαβάσει το πρώτο άρθρο για σας και ήθελα πάντα να το επισκεφθώ. Πώς το κάνετε; Οπου και να κοιτάξει κάποιος υπάρχουν πράγματα να δει κανείς. Δεν υπάρχει ένα εκατοστό ακαλλιέργητο...

Σαρλ Ερβέ-Γκρουγιέρ: Υποφέρουμε όταν η γη μένει γυμνή! Σκεφτείτε ότι όταν το αγοράσαμε το κτήμα, ένα μεγάλο κομμάτι ήταν χέρσο. Χρειάστηκαν δύο χρόνια για να βγάλουμε τα αγριόχορτα και πέρασαν χρόνια απελπισίας πριν ανακαλύψουμε, το 2009, την περμακουλούρα. Ξεκινήσαμε σιγά σιγά και η ζωή μας άλλαξε.

Libération : Περίν και Σαρλ, πώς γίνατε αγρότες;

Περίν: Ήμουν νομικός διεθνούς επιπέδου και εργαζόμουν για μεγάλη επιχείρηση στην Ιαπωνία και στην Κίνα. Οταν αγοράσαμε το κτήμα στη Νορμανδία δεν έβλεπα τον εαυτό μου να γίνεται αγρότισσα. Αλλά στην Ασία είχα μάθει στα υγιεινά προϊόντα.

Σαρλ: Εγώ είμαι Παριζιάνος και σίγουρος ότι δεν θα γινόμουν ποτέ αγρότης. Ημουν ναυτικός και είχα ένα εκπαιδευτικό σκάφος, το Fleur de Lampaul, και σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας γύριζα όλο τον πλανήτη με επιστήμονες και μαθητές σχολείου. Γνώρισα ανθρώπους στην Αφρική, την Αυστραλία που μου έδωσαν μαθήματα εφαρμοσμένης οικολογίας. Έζησα με μια οικογένεια στο Σούριναμ της Αφρικής και άρχισα εκεί να θέτω ερωτήματα στον εαυτό μου για τον παράλογο τρόπο ζωής που έχουμε στη Δύση. Εμείς βλέπουμε τη ζούγκλα σαν κάτι εχθρικό και αυτοί σαν μητέρα που τους τρέφει! Πούλησα το πλοίο μου και είχα ζωτική ανάγκη να ζήσω διαφορετικά.

Κατρίν Ντενέβ: Είχατε ένα μοντέλο όταν ξεκινήσατε;

Περίν: Το βιβλίο του John Seymour, από ένα κίνημα της δεκαετίας του ‘70, για την αυτάρκεια, ήταν η Βίβλος μας. Μάθαμε να φτιάχνουμε ακόμη και τη μπύρα μας ή τα καθαριστικά μας. Αργότερα μάθαμε και την πρακτική της περμακουλτούρας, την οποία ανακάλυψαν οι Αυστραλοί Bill Mollison και David Holmgren.

Libération : Τι είναι η περμακουλτούρα;

Σαρλ Εβρέ-Γκρουγιέρ: Είναι αρκετά απλή. Αντί να ελέγχεις τη φύση, την παρατηρείς και εμπνέεσαι από τη λειτουργία της. Κάνεις έτσι τα στοιχεία από διάφορα οικοσυστήματα να λειτουργούν μεταξύ τους. Μπορείς, για παράδειγμα, να φτιάξεις απίστευτα έντονα καλλιεργημένο χώρο σε πολύ μικρό κομμάτι γης. Δεν χρειάζεται γι αυτό καμία μηχανή ή τρακτέρ. Μόνο το ανθρώπινο χέρι μπορεί να φτιάξει βραγιές για να σπείρει φυτά!

Περίν: Στη φύση τα φυτά φυτρώνουν σε επίπεδα για να επωφελούνται από τον ήλιο. Αυτό κάνουμε κι εμείς στον κήπο μας. Αρχή, επίσης, για εμάς είναι ότι δεν πετάμε τίποτα στα σκουπίδια. Ολα χρησιμεύουν. Αξιοποιούμε όλες τις πηγές της φύσης. Σε εμάς δεν θα βρείτε αυγά που περιέχουν fipronil !

Σαρλ: Στο μικρό μας δάσος-κήπο βλέπουμε να επιστρέφουν τα πουλιά που απειλούνται με εξαφάνιση. Πολλοί επιστήμονες έρχονται εδώ για να παρατηρήσουν τα έντομα, τα σκουλήκια, τις άγριες μέλισσες. Από το 2016 το αγρόκτημά μας είναι αντικείμενο έρευνας από το Εθνικό Ινστιτούτο Αγρονομικής Έρευνας (Inra).

Περίν: Θέλουμε και άλλοι να επωφεληθούν από την επιτυχία της δικής μας μεθόδου. Ελπίζω να το κάνουν κι άλλοι, να μην εξαρτώμαστε πια τόσο πολύ από το πετρέλαιο.

Σαρλ: Δεν υπάρχουν λάθη σε αυτή τη μέθοδο της περμακουλτούρας: επενδύετε λιγότερο, χρειάζεστε λιγότερη γη, παράγετε περισσότερο... Και οι σεφ με αστέρια που μαγειρεύουν τα προϊόντα μας μάς λένε ότι είναι καταπληκτικά. Ποτέ δεν είχαμε φανταστεί ότι θα είχαμε τόσα έσοδα. Αρχικά αυτό που αναζητούσαμε ήταν η ομορφιά. Η παραγωγικότητα ήρθε σαν επιπλέον δώρο. Θέλαμε έναν αισθησιακό κήπο.

Κατρίν Ντενέβ: Έχετε καλύψει όλο το έδαφος με άχυρο;

Περίν: Ναι, γιατί έτσι δεν χρειάζεται να ποτίζουμε και να αφαιρούμε αγριόχορτα.

Κατρίν Ντενέβ: Τι αστείο! Χρησιμοποιείτε ακόμη και μαλλί από κουρεμένα πρόβατα για να καλύψετε το έδαφος! Κι εγώ το χρησιμοποιώ για να φτιάχνω φωλιές για τα πουλιά. Δεν ποτίζετε ποτέ, ούτε στη μεγάλη ζέστη;
Περίν: Όχι, ειδικά τώρα που τα δένδρα ψήλωσαν και ρίχνουν σκιά. Φυτεύουμε σε επίπεδα για να βλέπουν όλα ήλιο, η ρόκα, η μέντα κλπ.

Το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στο κτήμα το 2006, σε 10 στρέμματα. Η έκταση περιλαμβάνει ένα σπίτι, ένα δάσος, μηλιές και λιβάδι. Η αρχική τους φιλοδοξία ήταν να κάνουν βιολογικό λαχανόκηπο για να τρέφονται με πλήρη αυτονομία.
Αλλά γρήγορα, ο Σαρλ αρχίζει να παράγει για την αγορά: έφτιαχνε ψωμί, αλκοόλ μήλου, χυμούς φρούτων, μαρμελάδες. Οι πελάτες συνέρρεαν, γοητευμένοι από τα απλά και υγιεινά προϊόντα. Το ζευγάρι πήρε την πιστοποίηση για βιολογικά προϊόντα. Ωστόσο, οι πελάτες διαμαρτύρονταν: οι ντομάτες ωρίμαζαν στα μέσα Αυγούστου, τον Σεπτέμβριο τελείωναν. Για να έχουν φρούτα και λαχανικά βιολογικά όλο το χρόνο, η Περίν και ο Σαρλ σκέφτονταν να κάνουν θερμοκήπιο.

Εκείνη την εποχή ένας φίλος τους μίλησε, για πρώτη φορά, για την περμακουλτούρα. Το αποφασίζουν. Επανασχεδιάζουν εντελώς ενάμιση στρέμμα γης και προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα μικροκλίμα με τα λιμνάζονται νερά στο κτήμα. Δημιουργούν ένα δάσος-κήπο και κατασκευάζουν ένα κτίριο για κότες.

Σήμερα το αγρόκτημα είναι Οικολογικό Εκπαιδευτικό Κέντρο και δέχεται χιλιάδες μαθητές και επισκέπτες. Κάθε χρόνο, από τα τέλη Φεβρουαρίου ως τις αρχές Νοεμβρίου ο Σαρλ και η Περίν Ερβέ-Γκρουγιέρ έχουν κύκλους μαθημάτων 80 ημερών.

Λάτρεις του λαχανόκηπου έρχονται από όλο τον κόσμο και μοιράζονται με το ζευγάρι την αγάπη για την εναλλακτική κηπουρική. Ντοκιμαντέρ, εκπομπές και ταινίες μικρού μήκους έχουν γίνει για το αγρόκτημα.

Το πλεονέκτημα αυτού του θαυμαστού αγροκτήματος είναι και το χωριό Μπεκ Ελουίν, το οποίο θεωρείται ένα από τα ομορφότερα χωριά της Γαλλίας: μικρά σπίτια της Νορμανδίας, βουκολικό τοπίο, εκκλησίες και πύργοι μεσαιωνικοί...