Ανάγκη για αλλαγή της φιλοσοφίας του Συντάγματος

Αυτές τις μέρες λέγονται και γράφονται πολλά για δύο προβλήματα που αφορούν στο  Σύνταγμα των Ελλήνων : (1) Για τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν και (2) Για το από ποιους πρέπει και μπορούν αυτές οι αλλαγές να πραγματοποιηθούν. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο γιατί εκφράζει μια αλλαγή της φιλοσοφίας του Συντάγματος και όχι μία αλλαγή των διατάξεων του.   Η ιστορία και η φιλοσοφία των Συνταγμάτων. Σύνταγμα είναι ο κορυφαίος Νόμος μιας Χώρας· είναι  ο Νόμος των νόμων  που προστατεύει τους πολίτες από αυτούς  που ασκούν την εξουσία και έχουν το θεσμικό δικαίωμα να νομοθετούν και να αποφασίζουν. Ακόμη αποτελεί τον νόμο που καθορίζει το πολίτευμα της χώρας, δηλαδή το πώς και από ποιους ασκείται η εξουσία. Η ύπαρξη ενός τέτοιου κορυφαίου και με πάγιες διατάξεις Νόμου προτάθηκε από ουμανιστές φιλοσόφους τα χρόνια που τα μοναρχικά πολιτεύματα είχαν την μέγιστη πολιτική και ηθική ισχύ· τα χρόνια που όλα τα πολιτεύματα ήταν μοναρχίες ή ολιγαρχίες. Πρώτο κείμενο συντάγματος θεωρείται από πολλούς ότι είναι η Μάγνα Κάρτα, που εκδόθηκε το 1215 στην Αγγλία, (Magna Carta  Libertatum, Μεγάλος Χάρτης Ελευθεριών), με την οποία προστατευτήκαν οι άνθρωποι από την απεριόριστη εξουσία του Βασιλιά. Αρχικός στόχος των πρώτων  Συνταγματικών νόμων, θεσμοθετήθηκαν πολύ αργότερα, ήταν η προστασία των πολιτών από το κράτος, η προστασία δηλαδή από το μονάρχη που ασκούσε απόλυτη και χωρίς νομοθετικούς περιορισμούς εξουσία. Με τα Συντάγματα, η εξουσία του μονάρχη έπαψε να είναι απόλυτη και περιορίστηκε στα όρια που καθόριζε ο Συνταγματικός νόμος. Η διεύρυνση των Συνταγμάτων για τον καθορισμό του πως και από ποιους ασκείται η εξουσία, πραγματοποιήθηκε σταδιακά κατά το μετασχηματισμό των  μοναρχιών σε συνταγματικές μοναρχίες και στη συνέχεια σε αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες. Όχημα για αυτόν το μετασχηματισμό ήταν οι ιδέες της Γαλλικής επανάστασης και οι ιδέες αρκετών πολιτικών φιλοσόφων. Ένας σημαντικός από αυτούς ήταν ο Γάλλος Μοντεσκιέ (1689-1755), οι ιδέες του οποίου συνέβαλαν στη δημιουργία του πρώτου στον κόσμο Συντάγματος· του Ομοσπονδιακού Συντάγματος των ΗΠΑ  που ψηφίστηκε το 1787. Τέσσερα  χρόνια αργότερα, το 1791,  η Γαλλική Εθνοσυνέλευση ψήφισε το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας. Στη συνέχεια η απόκτηση Συνταγμάτων πήρε τη μορφή χιοναστιβάδας  και σήμερα σχεδόν όλες οι Χώρες έχουν το δικό τους Σύνταγμα. Τα Συντάγματα προστασίας των πολιτών. Για να μπορεί ένα Σύνταγμα να προστατεύει τους πολίτες πρέπει αυτοί που ασκούν την εξουσία και νομοθετούν να μην είναι οι ίδιοι με αυτούς που εγκρίνουν  τους συνταγματικούς κανόνες. Το αντίθετο αποτελεί λογική και ηθική αντίφαση. Οι λόγοι ευνόητοι. Αυτή την αντίφαση ο Λαό μας την γνωρίζει και την διατυπώνει  σκωπτικά με τη γνωστή παροιμία: « Γιάννης κερνάει και Γιάννης πίνει».  Επειδή στην πράξη οι διατάξεις ενός Συντάγματος ούτε σκόπιμο ούτε δυνατό είναι να παραμένουν αμετάβλητες, καθορίστηκαν διαδικασίες αλλαγών τους τέτοιες, που να υποβαθμίζουν σημαντικά την προαναφερθείσα αντίφαση. Αυτό επιχειρείται να επιτευχθεί με τους ακόλουθους τρεις τρόπους : (1) Με έγκριση των συνταγματικών αλλαγών από τους πολίτες με δημοψηφίσματα (πχ Γαλλία). (2)Με έγκριση τους από περισσότερα του ενός νομοθετικά σώματα του πολιτεύματος   (πχ ΗΠΑ) (3) Με έγκριση τους από το Κοινοβούλιο με πιο αυστηρούς κανόνες από αυτούς που χρησιμοποιούνται για τη λήψη των άλλων αποφάσεων. Ο τρίτος τρόπος, που εφαρμόζεται στη Χώρα μας και σε άλλες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες, παρουσίασε το εξής πρόβλημα. Σε περιπτώσεις που οι αρχηγοί πολιτικών κομμάτων είχαν ισχυρή πλειοψηφία, η έγκριση συνταγματικών αλλαγών έπαψε να αποτελεί απόφαση των αντιπροσώπων των πολιτών και ουσιαστικά αποτέλεσε  απόφαση του πρωθυπουργού /αρχηγού της πλειοψηφίας . Τέτοια Συντάγματα, που εγκρίνονται απουσία των πολιτών, παραπέμπουν σε πολιτεύματα που ακόμα και  οι  κανόνες του συνταγματικού νόμου, καθορίζονται από το βασιλιά, ή τον εμπνευσμένο δικτάτορα. Για τα πολιτικά, οικονομικά και τεχνολογικά δεδομένα του 18ου,19ου , και 20ου  αιώνα, αυτή η φιλοσοφία των συνταγμάτων, ήταν η βέλτιστη δυνατή και βοήθησε σημαντικά για να αποκτήσουν οι πολίτες δικαιώματα. Να αποκτήσουν δικαιώματα που δεν μπορούσαν να τα ακυρώσουν, για την ακρίβεια δεν μπορούσαν να τα ακυρώσουν εύκολα, οι ασκούντες την εξουσία. Η κατηγορία συνταγμάτων που δημιουργήθηκαν « για την προστασία των πολιτών, αλλά απουσία των πολιτών», μοιάζει με θεσμούς απαλλοτρίωσης της εξουσίας των ανθρώπων με αντίτιμο την παροχή κάποιων δικαιωμάτων· δικαιωμάτων που καθορίζονται μονομερώς από αυτούς που ασκούν την εξουσία χωρίς τη συμμετοχή των αντισυμβαλλόμενων  πολιτών.    Από τα συντάγματα προστασίας στα συντάγματα εξουσίας των πολιτών Κατά την αντίληψη ενός απλού πολίτη, που ούτε νομικός ούτε πολιτικός είναι, η σημερινή γενιά συνταγμάτων έχει ένα  βασικό αρνητικό χαρακτηριστικό. Είναι ασύμβατη με δύο φυσικούς νόμους: (1) Το νόμο του αμεταβίβαστου της εξουσίας ( της ισχύος) των ανθρώπων  και (2) Το νόμο της Εντροπίας. Ας επιχειρήσουμε όμως μία πολύ σύντομη αναφορά σε αυτούς τους δύο νόμους. Ο νόμος του αμεταβίβαστου της εξουσίας. Η εξουσία των ανθρώπων, η δυνατότητα δηλαδή να λαμβάνουν και να πραγματοποιούν αποφάσεις, είναι μια μορφή ισχύος που η Φύση, ο Θεός δώρισε στους ανθρώπους και όχι κάποιοι εμπνευσμένοι ηγέτες.  Η ισχύς αυτή δεν μπορεί να μεταβιβαστεί σε τρίτους όπως δεν μπορεί να μεταβιβαστεί η μυϊκή ή η πνευματική ισχύς των ανθρώπων[1], δώρα και αυτά της Φύσης στον άνθρωπο. Η αντιπροσώπευση συνεπώς, που αποτελεί τη λογική των συνταγμάτων της πρώτης γενιάς, συνιστά παράβαση αυτού του φυσικού νόμου. Το μέγεθος της παράβασης προφανώς είναι ανάλογο προς την κλίμακα της αντιπροσώπευσης.  Ο νόμος της Εντροπίας. Η εξέλιξη όλων των συστημάτων – συνεπώς και των πολιτικών – υπακούει στο νόμο της εντροπίας. Σύμφωνα με το νόμο αυτό,  κοινή και αναπόφευκτη μοίρα όλων των συστημάτων, είναι η υποβάθμιση των ικανοτήτων τους, η αποδόμηση τους. Ο βαθμός αποδόμησης στα  φυσικά συστήματα (πχ θερμοδυναμικά, πληροφοριακά), εκφράζεται από την αύξηση της εντροπίας τους. Η υπέρβαση αυτού του φυσικού νόμου είναι αδύνατη. Όλα τα συστήματα νομοτελειακά πορεύονται στην αποδομηση τους.   Η μόνη δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος στον άνισο αγώνα με τη Φύση, είναι η καθυστέρηση της αύξησης της εντροπίας. Αυτή η διαδικασία καθυστέρησης ονομάζεται και παραγωγή αρνητικής εντροπίας.  Δεδομένου ότι ο νόμος της εντροπίας για τα πολιτικά συστήματα μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: « όλες οι αυθόρμητες διεργασίες γίνονται προς την κατεύθυνση της αύξησης της συγκέντρωσης εξουσίας»[2] ,  συμπεραίνουμε ότι τα σημερινά Συντάγματα, παρά τις θεσμικές (διαχωρισμός εξουσιών ) και φραστικές ( όλη η εξουσία πηγάζει από το λαό) προσπάθειες τους, δεν παράγουν αρνητική εντροπία· τελικά λειτουργούν περισσότερο ως επιταχυντές παρά ως επιβραδυντές στη νομοτελειακή αύξηση της εντροπίας. Οι παραβάσεις όμως των φυσικών νόμων δεν παραγράφονται με ανθρώπινους νόμους, ακόμη και αν αυτοί είναι συνταγματικοί· αργά ή  γρήγορα πληρώνονται σκληρά και χωρίς δυνατότητα αναστολής. Στη λογική αυτή, η δημιουργία της 2ης γενιάς Συνταγμάτων, των Συνταγμάτων  εξουσίας των πολιτών, φαίνεται ότι αποτελεί μονόδρομο· αργά η γρήγορα,  με μικρό ή μεγάλο κόστος, θα πραγματοποιηθεί. Οι φυσικοί νόμοι θα υπερισχύσουν των ανθρώπινων.   Για περισσότερο από 200 χρόνια το πέρασμα σε Συντάγματα εξουσίας των πολιτών είχε πολύ μεγάλες δυσχέρειες, που πρακτικά το καθιστούσαν ανέφικτο. Σήμερα όμως, την εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας αυτό το πέρασμα έχει, χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία, λειτουργική και οικονομική εφικτότητα. Σήμερα υπάρχουν οι προϋποθέσεις για μία τέτοια αλλαγή. Μια απλή πρόταση αλλαγής του σημερινού Συντάγματος για δημιουργία, με τρόπο ομαλό και χαμηλού τιμήματος,   Συντάγματος εξουσίας των πολιτών, υπάρχει στις σελίδες της Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας ,    http://www.dd-democracy.gr/article.asp?Id=72   Μακάρι οι πραγματικοί, και όχι οι κατ’ επάγγελμα, πολιτικοί και πνευματικοί ηγέτες να είναι οι πρώτοι που θα πιστέψουν στην ανάγκη για μια τέτοια συνταγματική αλλαγή και να  συμβάλλουν στην ομαλή και ορθολογική πραγματοποίηση της. Δημοσθένης Κυριαζής [1] Η πρόταση αυτή είναι γνωστή ως το αμεταβίβαστο των δικαιωμάτων του ανθρώπου που διατυπώθηκε από το Γάλλο φιλόσοφο Ζαν Ζακ Ρουσσώ [2] Δημοσθένης Κυριαζής, «Η Άμεση Δημοκρατία στην Τηλέρια»

Ο Κλεισθένης και η γέννηση της δημοκρατίας

Ο Κλεισθένης επιλέχθηκε γι’ αυτό το δύσκολο έργο επειδή είχε μεγάλο κύρος μεταξύ των συμπολιτών του.

 Κατά κύριο λόγο στηρίχθηκε στο πολίτευμα του Σόλωνα, ο οποίος είχε δημιουργήσει ένα πολίτευμα για την πόλη πριν το Πεισίστρατο. Κράτησε βέβαια και τα θετικά στοιχεία της τυραννίας.

Η γέννηση της αθηναϊκής δημοκρατίας  είναι το αποτέλεσμα της δράσης και των επιλογών ορισμένων ανθρώπων που κυβέρνησαν και νομοθέτησαν για την Αθήνα με τελευταίο στη σειρά στον Κλεισθένη.

Επιπλέον, είναι το αποτέλεσμα μίας μακρόχρονης πορείας κοινωνικών και οικονομικών συγκρούσεων. Το δημοκρατικό πολίτευμα εδραιώθηκε στην Αθήνα, επειδή οι Αθηναίοι πολίτες επέλεξαν να το στηρίξουν, να το περιφρουρήσουν και να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους στα πλαίσιά του.

Δημοκρατία λοιπόν είναι το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία ασκείται από το σύνολο των ανθρώπων που έχουν πολιτικά δικαιώματα.

 Δεν ξέρουμε αν η λέξη δημοκρατία είχε επινοηθεί κατά την εποχή του Κλεισθένη. Δεν ξέρουμε πότε χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η λέξη αυτή, είναι πολύ πιθανόν να επινοήθηκε αργότερα. Συναντάμε για πρώτη φορά τη λέξη δημοκρατία σε γραπτά κείμενα που χρονολογούνται στη δεκαετία του 440 π.Χ., εβδομήντα δηλαδή χρόνια μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη.

Η αθηναϊκή δημοκρατία, όπως καθιερώθηκε από τον Κλεισθένη, είναι ένα μοναδικό φαινόμενο που  έχει αρχή μέση και τέλος. Η αθηναϊκή δημοκρατία διαφέρει από τη δημοκρατία όπως την εννοούμε σήμερα. Η δουλεία ήταν μία κατάσταση αποδεκτή από την αθηναϊκή δημοκρατία, κάτι αδιανόητο για τις σημερινές δημοκρατίες.

Ο Κλεισθένης εδωσε το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη σε μεγάλο αριθμό μετοίκων. Έτσι, διευρύνθηκε το σώμα των Αθηναίων πολιτών. Επιπλέον, απελευθέρωσε μεγάλο αριθμό δούλων. Οι δούλοι ήταν αγορασμένοι σε σκλαβοπάζαρα ή αιχμάλωτοι πολέμου. Στους δούλους δεν έδωσε πολιτικά δικαιώματα. Όμως αυτοί γνώριζαν ότι η εποχή που θα αποκτούσαν πολιτικά δικαιώματα δεν θα αργούσε και έτσι άρχισαν να ενδιαφέρονται συνειδητά για την πορεία της πόλης. Πέρα από αυτό στήριζαν την οικονομία της με τους φόρους που απέδιδαν.

Στο πολίτευμα του Κλεισθένη δεν είχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες τα ίδια πολιτικά δικαιώματα. Οι Αθηναίοι πολίτες διακρίνονταν σε τέσσερις τάξεις ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση. Η οικονομική κατάσταση του κάθε Αθηναίου πολίτη καθόριζε τη φορολόγησή του και κατ’ επέκταση τα πολιτικά του δικαιώματα. Όλοι οι Αθηναίοι πολίτες είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν. Όλοι οι Αθηναίοι πολίτες είχαν το δικαίωμα του εκλέγεσθαι στο αξίωμα του στρατηγού, του σπουδαιότερου αξιώματος της πόλης των Αθηνών. Όμως δεν είχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες το δικαίωμα του εκλέγεσθαι σε όλα τα αξιώματα. Για να θέσει ένας αθηναίος πολίτης υποψηφιότητα σε κάποια αξιώματα έπρεπε να ανήκει στην ανώτατη τάξη. Ο Κλεισθένης δεν κατήργησε τον Άρειο Πάγο, το συμβούλιο των ευγενών, αλλά περιόρισε τις αρμοδιότητές του.

 Όλοι οι αθηναίοι πολίτες είχαν το δικαίωμα να μιλήσουν στη συνέλευση των πολιτών, την εκκλησία του δήμου. Όταν όμως κρινόταν από την εκκλησία του δήμου ότι κάποιος εκφωνούσε λόγο χωρίς να έχει να πει κάτι ουσιαστικό, πλήρωνε πρόστιμο. Στην εκκλησία του δήμου οι αποφάσεις λαμβάνονταν πλειοψηφικά.

Μετά τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη και καθ’ όλη τη διάρκεια της κλασικής εποχής οι Αθηναίοι συσπειρώθηκαν γύρω από δύο κομματικές παρατάξεις: την αριστοκρατική και τη δημοκρατική. Η αριστοκρατική ήταν η παράταξη των ευγενών, των μεγάλων γαιοκτημόνων. Η δημοκρατική ήταν η παράταξη των αστών, δηλαδή των ανθρώπων που είχαν αναδειχθεί μέσα από την ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας.

Με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη δόθηκε σε περισσότερους ανθρώπους το δικαίωμα να συμμετέχουν στα κοινά και αμβλύνθηκαν οι οικονομικοκοινωνικές αντιθέσεις. Έτσι, ενισχύθηκε η μεσαία τάξη, που θεωρούμε σήμερα ως το θεμέλιο της δημοκρατίας.

Κανένα πολίτευμα στην αρχαιότητα δεν ήταν τόσο φιλελεύθερο όσο η αθηναϊκή δημοκρατία. Το φιλελεύθερο αυτό πολίτευμα έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη του πολιτισμού στην αρχαία Αθήνα, με αποκορύφωμα τη διακυβέρνηση της πόλης από τον Περικλή από το 461 π.Χ. ως το 429 π.Χ. Είναι η εποχή του αποκαλούμενου χρυσού αιώνα του Περικλή. Ο χρυσός αιώνας είχε στην πραγματικότητα διάρκεια μόνο 30 χρόνων!

Για τους Αθηναίους προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία πολιτεύματος υπήρξε η παιδεία των πολιτών. Εφόσον οι πολίτες μετείχαν ενεργά στη διοίκηση της πόλης, έπρεπε να έχουν παιδεία προκειμένου να λαμβάνουν αποφάσεις με υπευθυνότητα.

Ένας άλλος σημαντικός θεσμός της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν οι δοκιμασίες. Κανείς πολίτης δε μπορούσε να καταλάβει δημόσιο αξίωμα, αν πρώτα δεν περνούσε από τις δοκιμασίες. Συγκεκριμένα έπρεπε να αποδείξει ότι: 1) Είναι γνήσιος Αθηναίος πολίτης, 2) υπηρέτησε στο στρατό και πήρε μέρος σε εκστρατείες, 3) πληρώνει τακτικά τους φόρους του, 4) είναι έντιμος και δεν έχει καταδικαστεί για κάποιο ταπεινωτικό αδίκημα, 5) είναι ευσεβής και 6) η συμπεριφορά του προς τους γονείς του είναι άψογη.

ancient-greek-history